Tükrük Bezi Hastalıkları ve Cerrahisi

Tükürük bezleri, ağız ve boğazın nemli kalmasını sağlayan, tükürük üretiminden sorumlu olan bezlerdir. Bu bezler, yiyeceklerin sindirimine yardımcı olur ve ağız sağlığının korunmasında önemli bir rol oynar. İnsan vücudunda üç ana tükürük bezi bulunmaktadır: parotis (kulak önü), submandibular (çene altı) ve sublingual (dil altı) bezler. Tükürük bezlerinde meydana gelen hastalıklar; enfeksiyon, taş oluşumu, kist, tümör ve otoimmün hastalıklar gibi çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir. Tükürük bezi hastalıklarının tedavisinde cerrahi müdahaleler sıklıkla kullanılır.

Tükürük Bezi Hastalıklarının Nedenleri

Tükürük bezi hastalıkları, farklı nedenlerle ortaya çıkabilir. Bu nedenler arasında:

Tükürük Taşları (Sialolitiazis): Tükürük bezlerinde kalsiyumun birikmesi sonucu taş oluşumu gerçekleşir. Bu taşlar, tükürük kanallarını tıkayarak ağrı, şişlik ve enfeksiyona neden olabilir.
Enfeksiyonlar: Tükürük bezlerinin bakteriyel veya viral enfeksiyonları (örneğin kabakulak) iltihaplanmaya yol açar.
Kist ve Tümörler: Tükürük bezlerinde iyi huylu (pleomorfik adenom) veya kötü huylu (mukoepidermoid karsinom) tümörler gelişebilir. Ayrıca tükürük bezlerinde kist oluşumu da sık görülen bir durumdur.
Otoimmün Hastalıklar: Sjögren sendromu gibi otoimmün hastalıklarda, tükürük bezleri iltihaplanır ve tükürük üretimi azalır.
Travma: Yüz veya ağız bölgesine alınan darbeler, tükürük bezlerinde hasara ve tıkanıklığa yol açabilir.

Tükürük Bezi Hastalıklarının Belirtileri

Tükürük bezi hastalıkları, genellikle ağrı, şişlik ve ağız kuruluğu gibi belirtilerle kendini gösterir. Başlıca belirtiler şunlardır:

Yüz ve Boyunda Şişlik: Tükürük bezlerinin iltihaplanması veya tükürük taşlarının tıkanıklığa neden olması sonucu kulak önü, çene altı veya dil altı bölgelerinde şişlik oluşabilir.
Ağrı: Özellikle yemek yerken veya tükürük üretimi arttığında tükürük bezlerinde ağrı hissedilebilir.
Ağız Kuruluğu: Tükürük bezlerinin tıkanması veya yetersiz tükürük üretimi, ağız kuruluğuna yol açar.
Ağızda Kötü Tat: Tükürük bezlerinin enfeksiyonu, ağızda kötü tat ve ağız kokusuna neden olabilir.
Yutma Zorluğu: Tükürük bezlerindeki şişlik, ağız ve boğaz bölgesinde baskı oluşturarak yutma güçlüğüne yol açabilir.

Tükürük Bezi Hastalıklarının Tanısı

Tükürük bezi hastalıklarının tanısında, hastanın belirtileri ve detaylı klinik muayene önemlidir. Tanı koymak için kullanılan yöntemler:

Fizik Muayene: Tükürük bezlerinin elle muayenesi ile şişlik, hassasiyet ve sertlik tespit edilebilir.
Ultrason: Tükürük bezlerindeki taş, kist veya tümörleri tespit etmek için ultrasonografi kullanılır.
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR) ve Bilgisayarlı Tomografi (BT): Tükürük bezlerinin ve çevresindeki yapıların detaylı görüntülenmesi için MR veya BT taramaları yapılır.
Sialografi: Tükürük kanallarının görüntülenmesi amacıyla kullanılan özel bir röntgen tekniğidir. Tükürük kanallarına kontrast madde verilerek, kanallardaki tıkanıklıklar ve taşlar incelenir.
Biyopsi: Tükürük bezinde kitle veya tümör şüphesi varsa, doku örneği alınarak patolojik inceleme yapılır.

Tükürük Bezi Hastalıklarının Tedavisi

Tükürük bezi hastalıklarının tedavisi, hastalığın tipine, nedenine ve ciddiyetine bağlı olarak değişir. Tedavi yöntemleri şunlardır:

1. İlaç Tedavisi

Antibiyotikler: Bakteriyel enfeksiyonların tedavisinde antibiyotikler kullanılır.
Ağrı Kesiciler ve Anti-enflamatuar İlaçlar: Tükürük bezlerinde iltihap ve ağrıyı hafifletmek için ağrı kesiciler ve anti-enflamatuar ilaçlar kullanılabilir.

2. Taşların Çıkarılması

Endoskopik Taş Çıkarma: Tükürük kanallarında taş oluşumu varsa, sialendoskopi yöntemi ile taşlar kanalların içinden çıkarılabilir. Bu, minimal invaziv bir işlemdir ve çoğu taşın tedavisinde etkilidir.
Cerrahi Taş Çıkarma: Taşın büyük ve derin yerleşimli olduğu durumlarda, taşın cerrahi olarak çıkarılması gerekebilir.

3. Tükürük Bezi Ameliyatları

Tükürük Bezi Çıkarılması (Sialoadenektomi): Tükürük bezinde tümör, büyük kist veya kronik enfeksiyon varsa, bezin cerrahi olarak çıkarılması gerekebilir. Parotis, submandibular veya sublingual bezlerden biri ameliyatla alınabilir.
Kist ve Tümör Ameliyatları: Tükürük bezindeki kist veya tümörler, bezin bir kısmı veya tamamı çıkarılarak tedavi edilir.

4. Tükürük Bezine Yönelik Diğer Tedaviler

Radyoterapi: Kötü huylu tümörlerin tedavisinde, cerrahi tedaviye ek olarak radyoterapi kullanılabilir.
Otoimmün Hastalıkların Tedavisi: Sjögren sendromu gibi otoimmün hastalıklarda, bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar kullanılır.

Tükürük Bezi Cerrahisinin Riskleri ve Yan Etkileri

Tükürük bezi cerrahisi, genellikle güvenli bir işlem olmasına rağmen bazı riskler ve yan etkiler olabilir:

Yüz Siniri Hasarı: Özellikle parotis bezi ameliyatlarında, yüz sinirinin yakın komşuluğu nedeniyle sinir hasarı riski vardır. Bu durum, yüzde geçici veya kalıcı his kaybına veya kas hareketi bozukluklarına yol açabilir.
Enfeksiyon: Cerrahi sonrası enfeksiyon riski mevcuttur. Bu risk, antibiyotik tedavisi ve ameliyat sonrası bakım ile azaltılabilir.
Tükürük Bezi Fistülü: Nadir durumlarda, tükürük bezi ameliyatı sonrasında tükürük kanallarında fistül (anormal geçit) gelişebilir.

Tükürük Bezi Hastalıklarından Korunma Yolları

Tükürük bezi hastalıklarını önlemek için alınabilecek bazı önlemler:

Bol Su İçmek: Tükürük üretimini artırmak ve kanalların tıkanmasını önlemek için bol su tüketilmelidir.
Ağız Hijyeni: Ağız ve diş sağlığını korumak, tükürük bezi enfeksiyonlarının önlenmesinde önemlidir.
Tükürük Salgısını Artırıcı Gıdalar: Limon ve diğer ekşi yiyecekler, tükürük salgısını artırarak bezlerin temizlenmesine yardımcı olur.
Düzenli Kontroller: Tükürük bezlerinde şişlik, ağrı veya diğer belirtiler fark edildiğinde, erken teşhis ve tedavi için bir kulak burun boğaz uzmanına başvurulmalıdır.